کرونوس کانال دانش و علوم به زبان فارسی – اخبار علمی و تحلیل
کرونوس – چه چیز انسان را از «وحشیان» متمایز می‌کند؟ گفته می‌شود یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی هوش انسان، قابلیت تشخیص عمقی تمایلات، دانش، انگیزه‌ها و مقاصد دیگران است. این قابلیت که با عنوان «نظریه‌ی ذهن» خوانده می‌شود به ما اجازه می‌دهد افکار دیگران را حتی هنگامی که با افکار خود ما متغایر یا متفاوت باشند، بفهمیم و پیشبینی کنیم.
بسیاری معتقدند انسان‌ها تنها موجوداتی هستند که به این قابلیت مجهز هستند؛ اما تحقیقات جدیدی که بر روی نزدیک‌ترین پسرعموهای ما در جرخه‌ی تکامل انجام شده، این فرض قدیمی را به صورت ریشه‌ای به چالش کشیده است.
یک گروه بین‌المللی مشتمل بر محققین دانشگاه کیوتو در ژاپن، مؤسسه‌ی انسان‌شناسی تکاملی ماکس پلانک در آلمان و دانشگاه سن اندروز در اسکاتلند نشان دادند که دیگر اعضای شاخه‌ی انسانیان (کپی‌های بزرگ که شامل شامپانزه‌ها، بونوبوها و اورانگوتان‌ها می‌شود) نیز مشمول «نظریه‌ی ذهن» می‌شوند. نتایج این تحقیقات در Proceedings of the National Academy of Sciences به انتشار رسیده است.
این نخستین بار نیست که چنین ادعایی مطرح می‌شود؛ با این حال، مطالعه‌ی جدید معتبرترین شواهد موجود را به دست می‌دهد. این نتایج با مطالعه بر روی ۴۷ گوریل بزرگ (۲۹ شامپانزه، ۱۴ بونوبو و ۴ اورانگوتان) در مناطق حفاظت شده‌ی ژاپن و آلمان به دست آمده است.
در آزمون نخست، فیلمی به میمون نشان داده می‌شد که در آن به یک انسان حقه زده می‌شد تا فکر کند شیئی داخل یک جعبه قرار دارد. پس از این که شیء جلوی چشم انسان داخل جعبه قرار داده می‌شود، او به پشت پرده‌ای می‌رود و در این هنگام شیء از داخل جعبه برداشته می‌شود. بدین‌ترتیب، گوریل می‌داند که شیء دیگر داخل جعبه نیست، اما انسان هنوز گمان دارد شیء درون جعبه قرار دارد. با استفاده از فناوری تعقیب چشم معلوم شد گوریل توانسته تلقی اشتباه انسان را (که گمان می‌کند شیء هنوز درون جعبه است) پیشبینی کند. این در حالی است که پستاندار به خوبی از خالی بودن جعبه آگاه بوده است.
پژوهشگران برای اطمینان از شمول این قضیه در یک نظریه ذهن، سناریوی دیگری را طراحی کردند که کمی گیج‌کننده‌تر به نظر می‌آید. در آزمون جدید، حیوانات مورد آزمایش به دو گروه تصادفی تقسیم شدند و هر یک از گروه‌ها با یک نوع متفاوت از پرده آشنا شد. پرده‌ی کلفت و پرده‌ی نازک (پرده‌ای که از دور کلفت به نظر می‌رسد ولی از نزدیک، اشیای پشت آن پیداست).
به حیوانات همان ویدیوهای قبلی نشان داده شد، اما انسان پشت پرده‌های متفاوت پنهان می‌شد. همان‌طور که پیشبینی می‌شد، میمون‌هایی که به پرده‌ی کلفت عادت داشتند پیشبینی کردند که انسان سراغ شیء را زیر جعبه‌ای بگیرد که آخرین بار در آن دیده شده. اما گروه دوم توانستند پیشبینی کنند که انسان زیر هیچ یک از دو جعبه را نگاه نخواهد کرد چون شیء از زیر آن برداشته شده و همه از این موضوع اطلاع داشته‌اند.
قابلیت هوشیارانه‌ی پیشبینی اقدامات دیگران (و حتی در نظر گرفتن نگرش‌های متفاوت، دانش و مقصود آن‌ها) بیانگر سطحی عالی از هوشمندی است. این گروه مدعی شده‌اند که این هوشمندی مبین وجود تئوری ذهن در گوریل‌ها (انسانیان) است.
فومیهیرو کانو، نویسنده‌ی مقاله از دانشگاه کیوتو در بیانیه‌ای گفت: «این بسیار جالب است که کپی‌های بزرگ توانستند از این آزمون سخت سربلند بیرون بیایند…. این نتایج نشان می‌دهند پسرعموهای تکاملی ما نیز این قابلیت را با خود دارند. ما قرار است با تدقیق روش‌هایمان، دیگر روش‌های غیر اندیشه‌خوانی را نیز روی غیرانسان‌ها آزمایش کنیم.»
