کرونوس – ارتش ترکیه در تاریخ ۳۰ دی به دستور مقامات بالای ارتش و فرمان رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور این کشور عملیاتی را با نام شاخ زیتون در قسمت شمالی کردستان سوریه و بویژه در منطقهی عفرین در کانتون عفرین در سوریه اجرایی کردند. در دو روز نخست این عملیات اهداف متعددی از مواضع «تروریستها» (به نقل از منابع ترکیه) خنثی شد. طی ماه نخست از این عملیات صدها نفر کشته و صدها هزار نفر آواره شده و به قسمتهای دیگر سوریه گریختهاند.
هفتهی گذشته با اعلام «فتح عفرین» توسط دولت ترکیه، اردوغان دوباره به مردم کشورش اطلاع داد که پیشروی ارتش تا شهرهای دیگر سوریه برای «پس دادن آن سرزمینها به صاحبین اصلیشان» ادامه خواهد یافت. پیشبینی میشود عملیات اشغالگر ترکیه در حاک سوریه تا شهرهای منبیج و کوبانی نیز ادامه پیدا کند.
اما داستان از چه قرار است؟ مگر یک کشور میتواند بدون اجازهی رسمی مقامات کشوری دیگر در آن کشور حضور نظامی داشته باشد؟ خوب، آخرین شواهد به دست رسیده نشان میدهد که تحت رهبری بزرگترین اتحادهای اقتصادی جهان، چنین چیزی ممکن است.
همچنین در خبرها میخوانیم ارتش ترکیه با شورشیانی که در بیشتر مدت جنگ داخلی در سوریه هدف اصلیشان مبارزه با کردها بود، همپیمان بوده است. در محاصرهی شهر عفرین توسط ترکیه، عملیات نظامی با هماهنگی اطلاعاتی و حضور همزمان نیروهای ارتشی ترکیه و شورشیان سوریه به وقوع پوسته است. بر اساس برخی تحلیلها از سوی تحلیلگران ترک و کرد، حرص بازگشت به امپراتوری عثمانی و بازپسدهی اقتدار توتالیتر ترکیه به آن از مهمترین انگیزههای سیاسی شخص اردوغان است. او که هماکنون حمایت اکثریت ترک و حتی بخشهایی از کردستان را پشت خود دارد، قول داده است که شمال سوریه را از حضور دشمنان ترکیه پاکسازی میکند.
البته اردوغان این عملیات همهجانبه را به قیمت کشتهشدن صدها نیروی مخالف، و افراد محلی از جمله زنان و کودکان رهبری کرده و در این راستا مجلس این کشور نیز به صورت کامل از مواضع جنگی اردوغان حمایت کرده است.
اما حضور ارتش ترکیه در خاک سوریه به چه دلیل ممکن میشود؟ در سال ۲۰۱۴، سه بخش از استان حلب در سوریه به نامهای کوبانی، منبیج و عفرین با انتشار بیانیهای ادارهی این مناطق را خودمختار اعلام کرده بودند. دولت سوریه به دلیل تمرکز بر جنگ داخلی مجبور به تخلیه کردن نسبی این مناطق کرد که همین به فعالان کرد اجازه داد قانون اساسی سه کانتون را به اجرا در آورند. در میان این سه کانتون، عفرین به عنوان یکی از سنگرهای اصلی نیروهای پکک در جنگ درازمدتشان با دولت ترکیه شناخته میشد. حالا خبرها حاکی است که این کانتون دیگر وجود ندارد.
تنها چیزی که به ارتش اردوغان اجازهی دستدرازی به درون مرزهای کشوری دیگر را میدهد، هماهنگیهای امنیتی با نیروهای ناتو، محلی و همسایه است. مقامات وزارت امور خارجهی ایران طی ماههای گذشته بارها به ملاقات با همتایان ترک خود در ترکیه رفتهاند و اهم مواردی را که به بحث گذاشتهاند، امنیت مناطق مرزی بوده است. ترکیه با همکاری خاموش دولت سوریه و همچنین بیاعتنایی تأسفبار دولت آمریکا نسبت به همپیمانانش، توانست اهدافی را در شمال سوریه از بین ببرد که سالها بود بهانهای برای از میان برداشتن آنها نداشت.
نیروهای جداییطلب در کردستان که هم از سوی دولت سوریه، هم ترکیه و هم ایران تهدید میشدند، زیر بار فشار ناشی از جنگ تمامعیار مجبور به عقبنشینی گستردهای شدند. سازمان YPG که یک سازمان نظامی کردهای سوریه است و متحدینی در PKK که حزبی تروریستی در ترکیه شناخته میشود دارد تحت شدیدترین حملات، مواضع خود را ترک گفتند. عملیات شاخهی زیتون که عملیاتی بسیار گسترده و تهاجمیست، در حال پاکسازی مرزهای ترکیه از نیروهای نظامی کرد است. در کشور ترکیه اعلام نظر مخالف در مورد این جنگ برای عدهی زیادی از فعالان رسانهای و ژورنالیستها به قیمت تعقیب و بازداشت توسط نیروهای امنیتی بوده است. اردوغان با فشارهای روزافزونی که به اپوزیسیون کرد در مجلس ترکیه وارد آورده و همچنین اعلام شرایط سخت برای آگاهیبخشی در مورد عملیات اخیر این کشور علیه کردهای سوریه رسماً به کسی اجازهی انتقاد از این سیاستها را نمیدهد.
اما سکوت جامعهی جهانی در مورد فاجعهای که در عفرین اتفاق میافتد مسبوق به سابقه است. قبلاً در هنگام حملهی نیروهای ارتش سوریه و داعش به شهر کوبانی، شاهد بلوکاژ خبری بزرگی بودیم که البته نیات جریانهای اصلی ژورنالیستی در سطح جهان را بار دیگر به ذهن میآورد. سکوت خبری، یکی از پیششرطهای اردوغان برای حمله به عفرین است. در رسانههای ترکیه، به ندرت تعداد تلفات نیروهای مخالف اعلام میشود و تکتک سربازان ترک که در این حملات کشته میشوند، به عنوان شهید حطاب شده و پروپاگاندای سهمگینی در مورد عملیات شاخهی زیتون فضای خبررسانی را در این کشور آکنده است. سکوت رسانهها در مورد عفرین البته تا حدی نیز به دلیل اقدام ناگهانی دولت ترکیه بود، اما این به هیچ وجه از درجهی اهمیت تأثیر این تجاوز ارتشی به مدنیت و حقوق اولیهی انسانی در ترکیه و سوریه نمیکاهد.
حملهی ترکیه به شمال سوریه نه تنها به معنی زمینگیر کردن کردها بود – چیزی که اردوغان سالها در آرزویش بود – بلکه به معنی پیشروی گرایشی سیاسی در جهت سلب کردن حقوق انسانی یک اقلیت به نقع خواست اکثریت و دولت است. اردوغان با این عملیات ثابت کرد اعلام خودمختاری هر جا در اطراف مرزهایش را ممکن است با عملیات نظامی علیه کسانی که آنان را تروریست میخواند پایان دهد. سرگذشت عفرین و سرانجامِ کوبانی و منبیج در تاریخ به عنوان روزی به ثبت خواهند رسید که دولت کشوری با همکاری دولت کشوری دیگر به کشتار و غارت شهرهای آن پرداخت و این موضوع برای هیچکس حتی رسانهها اهمیت نداشت.